2. bab

vezni اِفْعَنْلَى يَفْعَنْلِى اِفْعِنْلاَءً

mevzünü اِسْلَنْقَى يَسْلَنْقِى اِسْلِنْقَاءً

alameti: evveline hemze, aynel fiili ve lamel fiili arasına nun,
ahirine 'ye' ziyadesi ile mazisi 6 harf üzere olmasıdır.

binası: mütavaat içindir.
سَلْقَيْتُهُ فَاِسْلَنْقَى

5. babتَفَاعَلَ يَتَفَاعَلُ تَفَاعُلاً

Mevzünüتَبَاعَدَ يَتَبَاعَدُ تَبَاعُدًا

Alameti; evveline ت (te), fael fiili ve aynel fiili arasına elif ziyadesi ile mazisi beş harf üzere olmasıdır.

Binası çok olduğu halde, iki kişi arasında müşareket içindir.

İki kişi arasında müşarekete misal;تَبَاعَدَ زَيْدعَمْراً
Zeyd amr'dan uzaklaştı.
Zeyd ve amr uzaklaşmakta müşarik olmuşlardır. Yani aralarındaki ortaklık uzaklaşmaktır. Binası iki kişi arasında müşareket içindir.

Çok olduğu halde müşarekete misal;تَصَالَحَ الْقَوْمُ
Kavim barıştı

Kavim ekalli(en azı) üç’den başlayan topluluğa denir. Kavim barışmakta müşarik olmuştur, yani aralarındaki ortaklık barışmaktır. Binası çok olduğu halde müşareket içindir.

evet kardeşim bizde zeydün ve amrun diye atıf harfi ile söyledik.
tabir farklı olabiliyor. o nedenle kitapta olduğu gibi yazdık.

aksamı seb'a(8 kısım)

sülasi mücerred salim كَرُمَ gibi

sülasi mücerred gayru salim وَعَدَ gibi

rubai mücerred salim دَخْرَجَ gibi

rubai mücerred gayru salim وَسْوَسَ gibi

sülasi mezidün fihi salim اَكْرَمَ gibi

sülasi mezidün fihi gayru salim اَوْعَدَ gibi

rubai mezidün fihi salim تَدَخْرَجَ gibi

rubai mezidün fihi gayru salim تَوَسْوَسَ gibi

35 bab ve aksamı seb'a yı öğrendikten sonra sen bil ki her bir fiil sahih, misal, ecvef, nagıs, lefif ve muzaaf olur.

sahih
وَهُوَاَلَّذِى لَيْسَ فِىمُقَابَلَةِ الْفَاءِ وَالْعَيْنِ وَاللَّامِ حَرْفٌ مِنْ حُرُوفِ الْعِلَّةِ

fael fiili, aynel fiili ve lamel fiilinde illet harflerinden bir harf olmayan kelimedir.
yani kendisinde vav, ye, elif, hemze ve şedde olmayan kelimedir.

نَصَرَ gibi. ''nun'' fael fiili, ''sad'' aynel fiili, ''ra'' lamel fiili.
fael, aynel ve lamel fiilinde vav, ye, elif, hemze ve şedde yoktur. sahih bir kelimedir.

misal
وَهُوَالَّذِى يَكُونُ فِى مُقَابَلَةِ فَائِهِ حَرْفٌ مِنْ حُرُوفِ الْعِلَّةِ

fael fiili mukabilin de illet harflerinden bir harf olan kelimedir.

وَعَدَ ve يَسَرَ gibi.
bu iki kelimenin fael fiilinde illet harflerinden vav ve ye vardır.



ecvef
وَهُوَالَّذِى يَكُونُ فِى مُقَابَلَةِ عَيْنِهِ حَرْفٌ مِنْ حُرُوفِ الْعِلَّةِ

aynel fiili mukabilin de illet harflerinden bir harf olan kelimedir.

قاَلَ ve كَالَ kelimeleri gibi

nagıs
وَهُوَالَّذِى يَكُونُ فِىمُقَابَلَةِ لاَمِهِ حَرْفٌ مِنْ حُرُوفِ الْعِلَّةِ

lamel fiili mukabilinde illet harflerinden bir harf olan kelimedir.

غَزَى ve رَمَى gibi

lefif
وَهُوَالَّذِى يَكوُنُ فِيِه حَرْفَانِ مِنْ حُرُوِف الْعِلَّةِ

kendisinde illet harflerinden iki harf olan kelimedir.

2 kısımdır

evvelki kısım lefifi makrun
وَهُوَالَّذِى يَكُونُ فِى مُقَابَلَةِ عَيْنِهِ وَلاَمِهِ حَرْفَانِ مِنْ هَذِهِ الْحُرُوفِ
aynel fiili ve lamel fiilinde şu harflerden(illet harflerinden) iki harf olan kelimedir.

طَوَى ve قَوِىَ gibi

2. kısım lefifi mefruk

وَهُوَالَّذِى يَكُونُ فِىمُقَابَلَةِ فَائِهِ وَلاَمِهِ حَرْفَانِ مِنْ هَذِهِ الْحُرُوفِ

fael fiili ve lamel fiilinde illet harflerinden iki harf olan kelimedir

وَقَى يَقِى gibi

muzaaf

وَهُوَالَّذِى يَكُونُ عَيْنُهُ وَلاَمُهُ مِنْ جِنْسِ وَاحِدٍ
aynel fiili ve lamel fiili bir cinsten olan kelimedir

مَدَّ aslında مَدَدَ idi.
evvelki dal'in harekesi hazfolundu, evvelki dal ikinci dal de idgam olundu مَدَّ oldu

idgam

اِدْخَالُ اَحَدِ الْمُتَجَا نِسَيْنِ فِىاْلآخِرِ

bir cinsten olan iki harften birini diğerine idhal etmektir.

idgam 3 nev'idir

idgam vacip
idgam caiz
idgam mümteni

idgam vacip

وَهُوَ اَنْ يَكُونَ الْحَرْفَانِ الْمُتَجَانِسَانِ مُتَحَرِّكَيْنِ اَوْيَكُونَ الْحَرْفُ اْلاَوَّلُ سَاكِنًا وَالثَّانِى مُتَحَرِّكًا

bir cinsten olan iki harften her ikisi müteharrik(harekeli) veya evvelkisi sakin ikincisi müteharrik olmasıdır

مَدَّ يَمُدُّ gibi.

مَدَّ aslında مدد idi.

kelimede iki ''dal'' vardır, evvelkisi sakin ikincisi müteharrik olmuştur, idgam vaciptir. evvelki dal, ikinci dal de idgam olundu bir de şedde verildi مَدَّ oldu.


يَمُدُّ aslında يَمْدُدُ
kelimede iki ''dal'' vardır, her ikiside harekeidir, idgam vaciptir. evvelki dal sakin kılındı, ikinci dal de idgam olundu bir de şedde verildi يَمُدُّ oldu.

idgam caiz

وَهُوَ اَنْ يَكُونَ الْحَرْفُ اْلاَوَّلُ مِنَ الْمُتَجَانِسَيْنِ مُتَحَرِّكًا وَالْحَرْفُ الثَّانِىسَاكِنًا بِسُكُونِ عَارِضٍ

bir cinsten olan iki harften evvelkisi sakin, ikincisi sukunu arizi ile sakin olmasıdır.

لَمْ يَمدَُِ aslında لَمْ يَمْدُدْ idi.

burada bir cinsten olan iki haften evvelki harf harekeli, ikinci harf sukunu arizi ile sakin olmuştur, idgam caizdir. evvelki dal'in harekesi mim'e naklolundu iki sakin ictima etti ikinci dal'in sukunu arizi olduğu için zamme, fetha veya kesra ile harekelendi.
لَمْ يَمدَّ , لَمْ يَمدِّ, لَمْ يَمدُُّ

idgam mümteni:

وَهُوَ اَنْ يَكُنَ الحَرْفُ الْاَوَّلُ مِنَ الْمُتَجانِسَيْنِ مُتَحَرِّكً وَالثانِى ساكِنا بِسُكونِ اَصْلِيٍّ

bir cinsten olan iki harften evvelkisi müteharrik, ikincisi sükünü asli ile sakin olmaktır.

مَدَدْتَُِ مَدَدْنَ bu misallerde iki dal arasında idgam yapılmaz. mümteniğdir.

mehmüz

وَهُوَالَّذِ يَكُونُ اَحَدُ حُرُوفِهِ اْلاَصْلِيَّةِ هَمْزَةً

asıl harflerinden biri hemze olan kelimedir.

اَخَذَ , سَئَلَ,قَرَأَ

eğer hemze fael fiili mukabilinde olursa mehmüzel fa, aynel fiili mukabilinde olursa mehmüzel ayn, lamel fiili mukabilinde olursa mehmüzel lam isimlendirilir.
bu kısımlar için aksamı seb'a söylenilir.

şu beyt bu kısımları cemi eder.

صَحِيحَسْتُ مِثَالَسْتُ مُضَاعَفُ لَفِيفُ نَاقِـصُ مَهْمُوزُ اَجْـوَفُ


temmet