Bölümler | Kategoriler | Konular | Üye Girişi | İletişim


İmam Malik

Maliki Ekolü

a) Hicaz veya Medine ekolü diye bilinen ve esas itibariyle Hz Ömer, Abdullah b Ömer, Zeyd b Sabit, Abdullah b Abbas, HzAişe gibi sahibilerle Said b el-Museyyib, Urve b ez-Zubeyr, Kasım b Muhammed, Ebu Bekr b Abdirrahman, Süleyman b Yesar ve Harice b Zeyd gibi tabiilerin ictihad ve fetfalarına dayanan Maliki mezhebinin ünlü temsilcisi, Malik b Enes el-Asbahi’dir.

Kısaca İmam Malik diye anılan bu büyük bilgin, Medine’de 95/713 yılında doğmuş [1] ve 179/795 senesinde orada vefat etmiştir.
Malik b. Enes, Medine’nin bilgin, fakih, mücahid, muhaddis ve imamı idi.
İmam Malik, fıkıh ilmini Rabiatu’r-Re’y diye tanınan Rabia b Ebi Abdirrahman (ö 137/753)’dan; hadisi de İbn Ömer’in azatlısı Nafi’ (ö 119/737), İbn Şihab ez-Zuhri (ö 124/741), Ebu’z-Zinad (ö 130/747) ve Yahya b Said el-Ansari (ö 143/760) gibi tabii ve teba-i tabiinden tahsil etmiştir.

Onüç yıl gibi uzun bir süre derslerine devam ettiği ve çeşitli İslami ilimleri tahsilde kendisine asıl rehberlik eden hocası ise Abdurrahman b. Hürmüz'dür. (ö 117/735) [2]

Zamanla hadis ve fıkıhta büyük bir üne kavuşan İmam Malik cesur, imamlı ve çok dindar bir insandı. İmam Şafii, onun ilim ve şahsiyetine hayrandı. Şafii, dokuz yıla yakın bir süre İmam Malik’in ilminden feyiz almıştır.

İmam Malik, ictihadlarında özellikle:
1- Kuran’a, 2- Sünnet’e, yani sahih olarak kabul ettiği hadislere, 3- İcma’a, 4- Sahabilerin fetvalarına, 5- Medinelilerin icma’ve amellerine, 6- Kıyas’a, 7- Masalih-i mursele’ye, yani hakkında herhangi bir nass bulunmayan kamu yararlarına dayanırdı. [3]

İmam Malik’in en önemli eseri Muvatta’dır. Bu eser, nevi kendisine özgü ilk fıkıh ve hadis kitaplarından biridir. O, bu eserinde Hicazlıların rivayet ettiği hadisleri, sahabi ve tabiilerin sözlerini, Medinedeki hukuki tatbikat ve teammülleri toplamış; bunları fıkıh bölümlerine ğöre tertib etmiş ve kırk yıl kadar ona emek vermiştir.
El-Muvatta’ın meşhur ve muteber rivayetlerinden birisi, büyük Hanefi hukukçusu İmam Muhammed b el-Hasan eş-Şeybani tarafından yapılan rivayettir. Malikilerce en çok tutulan öteki rivayet ise, Yahya el-Leysi (ö 234/848)’nin yapmış olduğu rivayettir.

Adı geçen Yahya el-Leysi tarafından rivayet edilen el-Muvatta üzerinde Malikiler çok durmuşlardı. Burada Ebu’l-Velid el-Bacı (öTakriben 480/1086)’nin el-Munteka adıyla 6 cilt halinde kaleme aldığı şerhi anmak gerekir. Ayrıca Zurkani (ö 1122/1310)’nin el-Muvatta üzerine yazdığı 4 ciltlik şerh de çok önemlidir.

Bilindiği gibi Abdullah b el-Mukaffa’ın teklifi üzerine Abbası Halifesi el-Mansur, İmam Malik’ten hukuki ve kazai farklılıkları ortadan kaldıracak kaynak bir eser hazırlanmasını istemiştir. O da, el-Muvatta’ı bu maksatla yazmıştır. Daha sonraları Halife el-Mansur, Halife el-Mehdi ve Harun el-Reşid, el-Muvatta’ı bütün hakimlerce başvurulması gereken bir düstur olararak ilan etmek istemişlerse de, İmam Malik buna razı olmamış; hukukla ilgili hadis ve tatbikatın bu kitapdakilerden ibaret olmadığını, Hz. Peygamber’in sahabilerinin öteki İslam ülkelerine de dağıldıklarını ileri sürerek, ictihad alanına daraltmaktan, hakim ve bilginleri kendi kitabı ile sınırlamaktan kaçınmıştır. [4]

b) Bu mezhebin yayılmasında İmam Malik’in öğrencilerinin çabaları büyük rol oynamıştır. İslam dünyasından, özellikle Mısır ve Tunus gibi Kuzey Afrika ülkelerinden gelip İmam Malik’ten ders ve feyiz alanlar, onun görüş ve ictihadlarını memleketlerinde yaymayı başarmışlardır. Ünlü Hanefi hukukçusu İmam Muhammed b el-Hasan eş-Şeybani ve Şafii mezhebinin kurucusu İmam Muhammed b İdris eş-Şafii de İmam Malik’ten ders alan seçkin öğrenciler arasında yer alırlar.
İmam Malik’in görüşlerini, öğrencisi Abdurrahman b el-Kasım (ö191-806)’dan da yararlanan Esed bel-Furat (ö 213/828) el-Esediyye adı altında bir araya toplamış; daha sonra bu eseri, Sahnun diye anılan Abdusselam et-Tenuhi (ö240/854), genişleterek, el-Mudevvanetu’l-Kübra adıyla 16 cüz halinde tertip etmiş ve yaymıştır.
İmam Malik’in Mısır’da yerleşen ünlü öğrencilerinden Abdurrahman b. el-Kasım (ö191-806), Abdullah b. Vehb (ö197/812), Eşheb b. Abdilaziz (ö204/819), Abdullah b. Abdilhakem (ö214/829), Asbağ bel-Ferec el-Emevi (ö225/839) ve Muhammed b. Abdiha b. Abdilhakem (ö268/881)’in burada adlarını anmadan geçemeyeceğiz.

Maliki bilginlerden el-Muvatta’ Şarihi Ebu’l-Velid el-Bacı, el-Mukaddemat ve’l-Mumehhedet Müellifi İbn Ruşd el-Kebir (ö520/1126) ve Bidayetu’l-Muctehid ve Nihayetu’l-Muktasıd yazarı ünlü filozof İbn Ruşd el-Hafıd (ö595/1198), el-Kvaaninu’l-Fıkhiyye fi Telhisi Mezhebi’l-Malikiyye müellifi Ebu’l-Kasım b Cizzi (İbn Cuzey, ö741/1340), ünlü el-Muhtasar’ın yazarı Seyyidi Halil (ö767/1365), Ebu Abdillah Muhammed el-Haraşı (el-Hırşı,ö1101/1690) ve Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmet el-Adevi (ö1189/1775) de otorite olarak kabul edilirler. [5]

c) Maliki mezhebi Medine’de doğdu. Önce Hicaz’da yayıldı. Sonra bütün Kuzey Afrika’da, özellikle Mağrib ve Endülüs’te egemen oldu. Bunun sebebini İbn Haldun şöyle açıklar:
“Bu ülkenin fakihleri genellikle Hicaz’a kadar giderlerdi. O devirde Medine ilim merkeziydi. Irak onlar için sapa idi. Dolayısıyla onlar, Medineli bilginlerden ilim tahsil etmekle yetiniyorlardı. Ayrıca Mağrib ve Endülüs’e genel olarak bedevi hayatı hakimdi. Iraklılar gibi onlar medeni değillerdi. Bedevilikleri nedeniyle onlar, Hicazlılara daha fazla meylediyorlardı.” [6]
Maliki mezhebi, bugün de Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Mısır ve Sudan gibi Afrika memleketleriyle Bahreyn ve Kuveyt gibi bir takım İslam ülkelerinde hakim durumdadır. Hicaz gibi öteki İslam ülkelerinde de bu mezhebe bağlı olan müslümanların sayıları çoktur. [7]


[1] İmam Malik’in 93 veya 97 hicri yılında doğduğu da rivayet edilmektedir.

[2] M. Ebu Zehra, İslamda Fıkhı Mezhebler Tarihi, s 257, 263; Hahmasani, Felsefetu’t-Teşri’i’l-İslamı, s 41

[3] MY Musa, el-Fıkhu’l-İslami, Kahire 1954, s 146; İbn Ferhun, ed-Dıbacu’l-Muzehheb, s 16

[4] MY Musa, age, s 145; Mahmasani, Felsefetu’t-Teşri’i’l-İslami, s67,68; İbn Abdilberr, el-İntika, s41

[5] Subhi Mahmasani, age, s 42, 43; MY Musa, el-Fıkhu’l-İslami, s 147 vd

[6] İbn Haldun, Mukaddime, s 392

[7] S Mahmasani, age, s 43; ME Zehra, İslamda Fıkhı Mezhepler Tarihi, s 304

Doç Dr Abdulkadir ŞENER İslam’da Mezhepler ve Hukuk Ekolleri


Maliki Mezhebi

MollaCami.Com