Bölümler | Kategoriler | Konular | Üye Girişi | İletişim

İzhar Soruları - İrab Bahsi - 10 Soru

İRAB BAHSİ

82-İrabın tarifi nedir ve kaç kısımdır?

وهو شئٌ جاءَ من العاملِ يَخْتَلِفُ به آخِرُ المعربِ Amil tarafından gelen ve murabın ahiri kendi sebebiyle değişen bir şeydir. Birbirine dahil olan 4 kısma ayrılır.
1. Kısım: Bihasebizzat vel hakikat: 2. kısım: Bi hasebil mahal
3. kısım: Bi hasebinnevi 4. kısım: Bi hasebissıfat

83- Bi Hasebizzat vel hakikat nelerdir?

İrab ya harekedir ya harftir ya da hazifir.
Hareke 3’tür.Fetha, zamme,kesra harf 4’tür:vav,ya, elif, nun. hazif 3’tür.Harekenin, ahirinin ve nunun hazfi

84- Bihasebil mahal kaçtır ve nelerdir?

Harekei mahza iki kısımdır.Tam irab olur: Bu da Halet-i raf-ı “zamme” halet-i nasb-ı “fetha” halet-i cerri “kesre” ile dir.. Bu da Müfret munsarıf ve Cemi mükesser munsarfı ların iğrabıdır.
Nagıs irap olur.
1-) Halet-i raf-ı “zamme” halet-i nasb-ı ve halet-i cerri “fetha” ile dir.. Bu da Ğayrı munsarıfların iğrabıdır.
2-) Halet-i raf-ı “zamme” halet-i nasb-ı ve halet-i cerri “kesre” ile dir.. Bu da Cemii müennes salimlerin iğrabı

Hurufu mahza iki kısımdır.Tam irab olur: Halet-i raf-ı “vav” halet-i nasb-ı “ elif ” helat-i cerri “ye” ile dir.. Bu da Esma-i Sitte-i Muğtellanın iğrabıdır.
Nagıs irap olur:
1-) Halet-i raf-ı “vav” halet-i nasb-ı ve halet-i cerri “ye” ile dir.. Buda Cemii müzekker salim (اُلو ) kelimesi ve (عشرون) ve kardeşlerinin iğrabıdır.
2-) Halet-i raf-ı “elif ” halet-i nasb-ı ve halet-i cerri “ye” ile dir.. Tesniyelerin (اثنان) ve (كلا) kelimelerinin iğrabıdır.
Hareke-i meal hazif iki kısımdır.Yalnız tam irab olur bu da ikidir.
1-) Halet-i raf-ı “zamme” halet-i nasb-ı “fetha” halet-i cezmi “harekenin hazfi” ile dir.. Bu da Ahir harfi sahih olduğu halde ahirine zamir bitişmeyen fiğli muzarinin iğrabıdır.
2-) Halet-i raf-ı “zamme” halet-i nasb-ı “fetha” helat-i cezmi “ahirinin hazfi” ile dir.. Bu da Ahir harfi illet olduğu halde zamir bitişmeyen fili muzarinin irabıdır.
Hurufu meal hazif: Halet-i raf-ı “nun” halet-i nasb-ı ve cezmi “nun”un hazfi ile dir. Bu da cemii müennes nunu nun gayri zamir bitişen fiğli muzarinin iğrabıdır.
85-Bi hasebinnevi kaçtır nelerdir?

4’tür. Raf, nasb (isim ve fiilerde müşterek) cer (isme mahsus) ve cezm (fiile mahsus.)
Raf alametleri 4’tür. Zamme, vav, elif ve nun.
Nasb alametleri 5’tir. Fetha, kesre, elif, ya , nunun hazfi.
Cer alametleri 3’tür. Kesre, fetha, ya
Cezm alametleri 3’tür. Harekenin hazfi, ahirinin hazfi ve nunun hazfi

86- Bi hasebi-s sıfat kaçtır, irabı takdiri nedir ve nerelerde bulunur?

3tür. Lafzi, tagdiri ve mahalli.
Tagdiri irab: ما لا يَضْهَرُ فِااللفضِ بل يُقَدِّرُ فى آخره لِمانِعٍ غيرِ الاعرابِ الحققي Lafızda zahir olmayıp bilakis lafzın sonunda hakiki irabın gayrısı olan bir maniden dolayı lafzın sonunda takdir edilendir. 7 kısımdır.
1. kısım: Sonu elif olan her bir müfred lafızdır. Her ne kadar iki sakinden dolayı elif hazfedilse de(عصاً gibi ).
Eğer bu lafız isim ise 3 halde de fiil ise haleti rafı ve nasbı takdiri, haleti Cezmi ise lafzidir (ahirinin hazfiyledir)

2. kısım: Tesniye’nin gayrı olduğu halde mütekellim ya’sına izafe edilen murab lafızlardır.
Eğer bu lafız cemi müzekker salim olursa sadece raf hali takdiridir.
جاءنى مُسْلِمِىَّ raf hali takdiri. Nasb ve cer halinde lafzi olup ya ile gelirdi. رَءَيْتُ مُسْلِمِىَّ nasb hali ve مررت بمُسْلِمِىَّ cer hali. Şayet bu lafız cemi müzekker salimin gayrı olursa 3 halde de takdiridir.

3. kısım: Ahiri irabı mahki olmuş lafızdır. Bu hikaye olunan lafız ya alemiyete naklolunmuş cümledir. (yani cümle, bir kişiye isim olarak verilmiştir.) تأبط شرًّ gibi. Veya ahirinde irabı mahki bulunan lafız müfred lafızdır.
مَنْ ذيداً “Zeyd kimdir?” terkibindeki ذيداً lafzı gibi.
İki cüzden terekküb etmiş, ikinci cüz, kendisi için iraptan mahalli olmayan bir amil üzerine mamül olmuş alemlerde böyledir. اِنَّ ذيدا* هل ذيدٌ gibi.

4.kısım: Ahirinde ma gabli meksur bir ya bulunan lafızdır. Her ne kadar iki sakiden dolayı ya hazfedilse bile (قاضٍ ) gibi. Eğer bu lafız isim olursa raf ve cerri takdiri nasbı ise lafzidir.
جاءني القاضى raf hali takdiri. مررت بالقاضى cer hali takdiri. ر أيت القاضىَ nasb hali ise lafzidir.
Eğer fiil olursa ahirine zamir bitişmedikçe sadece raf’ı takdiridir. يرمي* ترمي* ارمي * نرمي

5. kısım: Ahiri, ma gabli mezmum bir vav olan lafızdır. Ahirine zamir bitişmedikçe sadece rafı takdiridir
يغزو* تغزو* اغزو* نغزو

6. kısım:İrabı harfle olan ve kendisnden sonraki sakinle(evvelnde hemzei vasıl olan kelimeyle) birleşen isim
*Eğer isim esmai sitteden biri olursa 3 halde takdiridir.
جاءني ابو القاسم* رأيت ابا القاسم* مررت با ابى القاسم
* Eğer o isim cemi müzekker salim olursa;
a-irap harfinin ma gabli meftuh ise مصطفَوْنَ ve مصطفَيْنَ gibi; vav zamme ile ya kesre ile harekelenir. İrabı 3 halde de lafzi olur. Raf: hali جاءنى مصطفَوُلْقَوْمِ nasb hali : رأيتُ مصطفَيِ الْقَوْمِ cer hali: مررت بمصطفَيِ الْقَوْمِ
b- irap harfinin evveli meftuh değilse vav ve ya harfleri hazfolunur. 3 halde de takdiri olur.
raf hali takdiridir. جاءنى طاربُ القومِ nasb hali takdiridir. رأيت طاربِى القومِ cer hali takdiridir. مررت بطاربِى القومِ
* Eğer isim tesniye olursa raf hali takdiridir. Nash ve cer halinde ye harfi kesrelenir ve irapları lafzi olur.
raf hali: جاءنى غلاما اِبْنِكَ nasb hali: رأيت غلامَىِ اِبْنِكَ cer hali: مررت بغلامَىِ اِبْنِكَ

7. kısım: İrabı hareke ile olan kelimelerden olup sakin kılınmakla kendisinin üzerine vakıf yapılandır.Şayet kendi üzerine vakıf yapılan lafız tenvini temekkün ile tenvinlenmemişse ya da sonunda müenneslik ta’sı bulunursa üç halde de takdiridir. احمدْ, ضاربَةْْ, طارباتْ
Eğer bu lafız tai tenis olmaksızın tenvinlenmiş olursa raf ve cer hali takdiri nash ise lafzidir. زيدْ gibi

87- İrabı mahalli kaç kısımdır?
İki mevzudadır.Birinci kısım: الاسمُ المعربُ المشتغِلُ آخره باعرابٍ غيرِ محكيٍّ Hikaye edilmemiş olan irapla ahiri meşgul olan murab isimdir. مررت بزيدٍ misalinde zeydin, mahalli üzerine meful olmak üzere nasb ile hükm olunur.Yani Lafzan mecrur mahallen mensuptur. İkinci kısım: mebnidir.

88- Mebni ve murab nedir mebni kaç kısımdır ?

Mebni:. فهو ما كان حركته و سكونه لا بعاملٍ Harekesi ve sükünü amilin etkisiyle olmayan lafızdır.
Murab: فهو ما كان حركته و سكونه بعاملٍ Harekesi ve sükünü amilin etkisiyle olan lafızdır.
2’dir .Mebni-i asıl ve mebni-i arız. Mebni-i asıl 4’tür. 1-Harf 2-Basralılara göre emir bi ğayrı lam 3- Mazi 4- Cümle. Mebniyi arız ikidir. Mebni-i arızı lazım ve mebni-i arızı gayrı lazım

89- Mebni-i arızı lazımlar nelerdir?
Mebni-i Lazım: ما لا ينفكُّ عن البناء Mebnilikten asla ayrılmayandır.
1- Zamirler
2- Esmai işaret
3- Eyyü ve eyyetü lafızları haricindeki ismi mevsul
4- Esmai efal
5-Mastar (فجارِ) sıfat (فصاقِ ) ya da alem (خدامِ ) olduğu halde فعالِ vezninde olan lafızlar.
6- Sesler
Ses: كلُّ لفضِ حُكِىَ به صوتٌ او صُوِّتَ به للبهاءمِ Kendisiyle bir ses hikaye olunan ya da hayvanlara seslenilen lafızlardır.
7- Bazı mürekkeb lafızlar
8- Bazı kinaye lafızlar كم ( Adet için olup sonraki lafzı temyiz alarak nasb eder.) كذا (istifham için olursa sonraki lafzı temyiz alarak nasb eder. Çokluk manasında haberiyet için olursa sonrasına izafe edilir. ) كَيْتَ , زَيْتَ gibi.
9- Şart için olan اِنْ harfinin manasını veya eyyü ve eyyetü lafızlarından gayrı olduğu halde istifham manasındaki kelimeler
10- Bazı zarflar: اَمْسِ*مذ* منذ* اِذْ* اذا* لمَّا* متى* انَّا*كيف*حيث*لدا 11- İsim olan kaf, على ve عن’dır

90- Mürekkeb lafızlar hangi hallerde mebni olur?

*İkisinden biri diğerine amil kılınmayan ve tek bir isim kılınan kelimelerdir. Eğer ikincisi ses olursa birincisi fetha ikincisi de kesre üzerine mebni kılınır. سيبويه gibi.
*Eğer ikinci cüz ses olmazsa ve mürekkebin sonu sahih harf ise birincisi fetha üzerine mebni kılınır. (بعلبكّ ) Eğer illetli ise birincisi sükun üzere mebni kılınır. معدى كرب. İkinci lafızları gayrı munsarif olarak iraplanır.
Eğer tek bir isim kılınmazlarsa ikinci lafız harf manasını içine almışsa ve birinci lafız اثنين lafzı olursa her iki kelimenin de ahirleri sahih ise fetha üzerine mebni kılınırlar. Eğer her ikisinin sonunda illet harfi varsa sükün üzere mebni kılınırlar. اِحْدَى عَشَرَ , ثلاثتَ عَشَرَ
Birinci lafız اثنين lafzı olursa ikinci lafız mebni, birinci lafız murab olur.




91- Mebniyi arızı gayrı lazım nedir, vacip ve caiz olduğu yerler?

ما قُطِعَ عن الاضافتِ مَنْوِىًّ فيه المضافُ اليه Muzafu ileyh niyette olduğu halde izafetten kesilendir.
قبْلُ*بعدُ*فَوْقُ gibi. Bulunduğu yerler:
1- Müfred marife münada bu kısımdandır.Çünkü hangi hareke veya harf ile mebni oluyorsa o onun üzerine mebnidir. Ahirine elifi istiğase ve elifi nüdbe ve evveline lam bitişmediği takdirdedir. يا زيدُ* يا مُسْلِمَانِ gibi
Eğer münada muzaf yada şibih muzaf olursa veya nekre bir isim olursa o münada gizli bir fiil ile mensuptur.
يا عبدَاللهِ* يا رجلاً* يا خيراً من زيدٍ gibi. Münadanın ahirine elif bitişirse münada fetha üzerine mebnidir. يا زيداه gibi.
Münadanın evveline car bitişirse münadanın cer olması vacip olur. يا لزيدٍ.
Münada harfleri: يا* ايا* هيا*آ* آيْ* أَى dir.
2- Cinsini nefi için olan lanın ismi. La’nın isminin tekrar etmemiş olduğu halde la harfine bitişik, nekre ve müfred olduğu takdirdedir. لا رَجُلَ gibi.
3- Kendisine cemi müennes nunu veya tekid nunu bitişmiş muzari. Bu 3 maddenin mebniliği vaciptir.
Caiz olan yerler:
1-) Cümleye ve اِذْ lafzına muzaf olan bir takım zarflar. a.c. يوم ينفع الصادقين صدقهم * حين اذٍ *يوم اذٍ
2-)Tekrar edilmiş olan لا harfinin muttasıl müfred ve nekre olan ismi de binası caiz olandır.
لا حول ولا قوة الا بالله bu tür cümlelerde 5 vecih caizdir.
1.vecih: Her ikisi fetha üzerine mebni olur.لا حولَ ولا قوةَ الا بالله.
2.vecih: İkisi de ref irabıyla mureb olur.لا حولٌ ولا قوةٌ الا بالله
3.vecih: 1.nin fetha üzerine mebni 2.si nasb irabıyla mureb لا حولَ ولا قوةً الا بالله
4.vecih: 1.nin fetha üzerine mebni 2.’si raf ile murab لا حولَ ولا قوةٌ الا بالله
5.vecih: ikincisi fetha ile mebni birincisi raf irabı ile mureb لا حولٌ ولا قوةَ الا بالله

3-) Sıfatın merfü ve mensup olarak iraplanması da caizdir.


Kaynak : Amerika Müslümanlar Birliği

Izhar