Bölümler | Kategoriler | Konular | Üye Girişi | İletişim


Tezhib Türleri

Yazma kitaplara baktığımızda genel olarak, zahriye sahifeleri, serlevhalar, sure başları, hatime sahifleri ve ayetler aralarında bulunan duraklar, secde, cüz, hizip, aşır gülleri olmak üzere çeşitli bölümlere ayrılırlar, bu bölümler;


1 Zahriye Sahifeleri: Yazma eserlerin başlık bulunan ilk sahifesinden önceki, temellük veya vakıf kaydı bulunan, çoğunlukla tezhipli ve bazen da boş sahifelerine zahriye adı verilir Bu sahifelerde bazen kitap başlığı, müellifi, meşhurların hükmü, bir beyit vb yazılar bulunur Arapça'da zahr, sırt arka anlamındadır "zahriye" ise sırtlık demektir Bulunduğu yer itibariyle bu ismi almıştır Zahriyeler devirlere göre değişiklik göstermektedir Fatih devri kitaplarında zahriyelerin çift sahife olduğu görülürken, 16 yy'da zahriyelerin tek sahife, fakat plan ve tezyinat itibari ile en mükemmel derecede olduğu görülür


2 Serlevha Başlık Sahifeleri: Tezhibin kitaplarda tatbik edildiği kısım kitapların ilk sahifeleri başına yapılan ve başlık veya serlevha denilen süslemelerdir Serlevha sahifesi karşılıklı iki sahifeden oluşur ve bu iki sahife simetriktir Fatiha ve Bakara surelerini ihtiva eden bu sahifeler yoğun bir süsleme yapılarak mushafların en gösterişli sahifeleri haline gelmiştir Serlevha sahifesinde sanatkar bütün ustalığını gösterir Tezhibin başlıca amacı olan yazının ön planda, tezhibin ikinci planda olma ilkesi burada terk edilerek, tezhibin bütün ihtişamı serlevha sahifesinde sergilenmektedir

Serlevha sahifelerinin yazma kitaplarda özellikle mushaflarda kullanımı devirlerine göre farklılıklar gösterir 16 yy'a kadar serlevhadan önce gelen zahriye sahifelerinde önem azalarak, bütün ağırlık serlevha tezhibine verilmiştir Ayrıca serlevhalara mihrabiye veya dibâçe adı verilmiştir



3 Sure Başları:
Kuran-ı Kerimler’deki sure başlarına veya kitaplardaki bahis başlarına yapılan süslemelere, sure başı veya fasıl başı denilmektedir Sure başları mushaflarda genellikle serlevha sahifesinden sonra gelir Bu sure başı kubbeli taç şeklinde olup üst taraflarında tığ denilen, dolu zeminden, boşluğa geçişinde gözü rahatlatan süslemeler bulunur Kubbeli formların yanında, dikdörtgen formlu gibi çeşitli şekil ve kompozisyonlarda sure başı tezyin edilmiştir Sure başlarında genellikle surenin ismi yazılıdır, bu yazı ekseriya beyaz renklidir ve çok kez altın üzerine yazılır


4 Hatime Sahifesi: (Bitiş) Yazma kitaplarda müellifin eseri bitirirken yazdığı duaları, hattatını, varsa müzehhibini belirttiği yazıları kapsayan son yapraktır Hatime sahifeleri de devirlere göre değişiklik gösterir, ayrıca bu değişiklik, sanatkarın zevkine göre de çeşitlidir


5 Duraklar: Müzehheb çiçeklere verilen ad Bunlar kitap süslemesinde genellikle ayetlerin başlarına veya sonlarına konulduğu için bu adı almıştır Vakfe de denir Bir Mushaf’ta 6666 tane ayet bulunduğu için, duraklar zengin örneklere sahiptir Devirlere göre farklılıklar gösterirler ve gözü dinlendirmek amacı ile de kullanılırlar Yapıldıkları şekillere göre isim alırlar; "mücevher" nokta, geometrik olarak işlenenlerdir "Şeşhane" nokta ise; daire formunda altı parçaya bölünmüştür Üç yapraklılara "seberk", beş yapraklı duraklara "pençberk", iki helezonun iç içe geçmesiyle, elde edilen duraklara, "helezon" denir Muntazam biçimde yaprak formlarından yapılmış yuvarlaklarda "yaprak nokta" ismini alır Altın zemin üzerine altınla yapılan noktalara ise "zerendezer nokta" denir


6 Kenar Suyu ve Cetveller: Sahifelerdeki yazıların etrafına altınla iç ve dıştakiler ince ortadaki kalın olmak üzere cetvel tabir olunan çizgiler çizilir Cetvellerin başlıca amacı yazıya sınır oluşturup, göze ferahlık vermek ve iki desen arasında ayırıcı eleman olarak kullanılmasıdır Altın cetvelin sağına ve soluna çizilen ince cetvel kuzu olarak isimlendirilir Eskiden yazma eserlerde cetvel işlerini "cetvelkeş" tabir olunan kişiler yapardı Değişik sayı ve kalınlıklarda olabilen cetvellerde, üzerine uygulanan kenar sularına göre de isim alırlar Zencerek, münhani, bitkisel desenli kenar suları, tezhib zencerek vb Ayrıca iç pervaz ve ara pervaz olarak da isim alırlar


7 Güller: Yazma kitapların sahife kenarlarında görülen, çevresi tezhiblenmiş, ortası boş, yuvarlak motifler Ortalarına o sahifelerdeki konu yazılırdı Çok çeşitli tarzda süslemeleri yapılmıştır Daha çok Kur'anda, durulacak veya secde edilecek ayetler hizasında görülür
Bunlara vakıf, vakfe, secde, hizib, sure, cüz gülü gibi isimler verilirSecde gülü, secde edilecek ayetlerin hizasına, hizib gülü her beş sahifede bir, cüz gülü her yirmi sahifede bir ve sure gülü de her surenin başına konurdu

Allah razi olsun bizimle paylastiginiz icin güzel bir konu

Minyatür,çini,hat ve tezhib ne kadar zarif sanatlarımız var...

Dikkatle okudum ve sayenizde mihrabiye,zencerek gibi kavramların varlığı,nokta türleri ve güller hakkında malumat sahibi oldum sağolasınız kardeşim,ellerinize sağlık...

Forumumuzda bu tür konuların var olması çok güzel...Haz alarak okudum,teşekkürler kardeşim... :)


Tezhib

MollaCami.Com