Bölümler | Kategoriler | Konular | Üye Girişi | İletişim

Kadıasker

KADIASKER (Kazasker)

Osmanlı Devleti'nde askerî ve hukukî işlerden sorumlu olan (bugünkü adalet bakanlığı gibi) kadıaskerlik teşkilâtı gerek kelime gerekse meslek olarak uzun bir geçmişe sahiptir. Hazret-i Ömer r.a. tarafından ordugâh şehirlerine tayin edilen kadılar sivil olmaktan ziyade askerî bir hüviyet taşıyorlardı.
Bu sebeple Kadıaskerliğin ilk olarak Hazret-i Ömer tarafından kurulduğu belirtilmektedir. Abbasîlerde de görülen bu mansıb (makam rütbe) Harzemşahlar’da Anadolu Selçukluları’nda Eyyûbîler'de Memlûklüler’de ve hatta Karamanlılar’da da vardı.

Kadıaskerlik Osmanlı ilmiye teşkilâtı içinde önemli bir mevki idi. Kadıasker kelimesindeki "asker" kelimesi, müessesenin özelliği açısından önem taşır. Zira Şeyhülislâmlık’tan yaklaşık bir asır kadar önce (80 sene) kurulmuş olan müessesenin kuruluşunda, devletin asker ve onların ihtiyaçlarını karşılamada titizlikle hareket ettiğini göstermektedir.
Bununla beraber Divân-ı Hümâyun âzâsı olan Kadıasker’in vazifeleri sadece askerî saha ile sınırlı değildi.
Kadıaskerler aynı zamanda bütün sivil ve adlî işlere de bakıyorlardı. Onlar belli seviyedeki bazı kadı ve nâiblerin tayinlerini de yapıyorlardı. Divan toplantılarında Vezir-i Azam’ın sağında vezirler solunda da Kadıaskerler yer alırdı.

Fâtih Sultan Mehmet’in son senelerine kadar yalnız bir kadıaskerlik vardı. Hududların genişlemesi ve işlerin çoğalması yüzünden 1481 yılında biri Rumeli, diğeri Anadolu olmak üzere Kadıaskerlik makamı ikiye ayrıldı ve Osmanlı saltanatının sonuna kadar devam etti.
Protokole göre daha üstün addedilen Rumeli kadıaskerleri ile daha aşağı bir mevkide bulunan Anadolu Kadıaskeri’nin vazifeleri kanunnâmelerle belirlenmişti. Buna göre Anadolu'da bulunan müderris ve kadıların tayini Anadolu Kadıaskeri’nin Rumeli'de bulunan müderris ve kadıların tayini de Rumeli Kadıaskeri tarafından yapılmaktaydı.
Görüldüğü gibi müessesenin görevleri eğitim ve yargı teşkilatının idaresi ordu ve askerî zümrenin gerek barış gerekse savaş sırasında hukûkî ihtilaflarının (ayrılık) giderilmesi ve davalarının görülmesi şeklinde iki ana grupta toplanabilir.
Divân'daki davaları dinleyen kadıaskerler Salı ve Çarşamba hariç olmak üzere her gün kendi konaklarında divân kurup kendilerini ilgilendiren şer'î ve hukukî işlere bakarlardı. Kadıaskerlerden her birinin tezkireci rûznamçeci matlabçi tatbikçi mektupçu ve kethüda olmak üzere yardımcıları bulunurdu. Ayrıca her birinin davalı ve davacıyı divâna getiren yirmişer yardımcısı bulunmaktaydı.

Padişah sefere çıktığı zaman kadıaskerler de onunla birlikte giderlerdi. Padişah sefere gitmediği takdirde onlar da gitmezlerdi. Bu durumda şer'î muameleleri görmek üzere onların yerine "ordu kadısı" tayin edilip gönderilirdi. Aynı şekilde padişahlar Edirne'ye gittikleri zaman onlar da padişahla birlikte gider ve akdedilen divân oturumlarına iştirak ederlerdi.
Bu müessese Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar devam etmiş Osmanlı hükümeti ile birlikte o da tarihe mâl olmuştur.

Osmanlı Tarihi